ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਮੰਤਰਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਅਮੀਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮੰਤਰਾਲਾ ਦੋ ਸਬੰਧਤ ਦਫ਼ਤਰਾਂ, ਛੇ ਅਧੀਨ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਅਤੇ ਪੈਂਤੀ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਕਲਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸੱਤ ਜ਼ੋਨਲ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਕੇਂਦਰ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਚਾਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਿਸ਼ਨ ਵੀ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਿਸ਼ਨ, ਸਮਾਰਕਾਂ ਅਤੇ ਪੁਰਾਤਨਤਾਵਾਂ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਿਸ਼ਨ, ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ 'ਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਿਸ਼ਨ, ਅਤੇ ਗਾਂਧੀ ਵਿਰਾਸਤੀ ਸਥਾਨਾਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਨ।

ਇਹ ਮੰਤਰਾਲਾ ਪ੍ਰਤੱਖ ਅਤੇ ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ, ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਗਿਆਨ ਸਰੋਤ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੂੰ ਗਾਂਧੀਵਾਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਤਾਬਦੀਆਂ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਪ੍ਰਤੱਖ ਵਿਰਾਸਤ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ, ਮੰਤਰਾਲਾ ਭਾਰਤੀ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਰਵੇਖਣ ਦੁਆਰਾ, ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਹੱਤਵ ਦੇ ਸਾਰੇ ਕੇਂਦਰੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸਮਾਰਕਾਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਮੰਤਰਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਦੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਵੀ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਇਸਦੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਨਿਯੰਤਰਣ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਮੰਤਰਾਲਾ ਗ੍ਰਾਂਟ-ਇਨ-ਏਡਸ ਰਾਹੀਂ ਖੇਤਰੀ ਅਜਾਇਬ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਪ੍ਰਤੱਖ ਵਿਰਾਸਤ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ, ਮੰਤਰਾਲਾ ਵਿਜ਼ੂਅਲ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਕਲਾਵਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ, ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਸਮੂਹਾਂ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵਿੱਤੀ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਮੰਤਰਾਲਾ ਆਪਣੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਦਮੀ ਅਤੇ ਸੰਗੀਤ ਨਾਟਕ ਅਕਾਦਮੀ ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਉੱਤਮਤਾ ਨੂੰ ਮਾਨਤਾ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਡਰਾਮਾ ਸਾਡੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਸਮਕਾਲੀ ਪ੍ਰਸੰਗਿਕਤਾ ਦੇ ਇੱਕ ਜੀਵੰਤ ਥੀਏਟਰ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।

ਮੰਤਰਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਗ੍ਰਾਂਟ-ਇਨ-ਏਡ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਬਾਰੇ ਸਾਰੇ ਨੀਤੀਗਤ ਮਾਮਲਿਆਂ ਲਈ ਵੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਨੈਸ਼ਨਲ ਆਰਕਾਈਵਜ਼ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਮੰਤਰਾਲਾ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਰੇ ਆਰਕਾਈਵਲ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਦੇ ਰੱਖ-ਰਖਾਅ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਮੰਤਰਾਲਾ ਸਾਰਨਾਥ, ਵਾਰਾਣਸੀ ਅਤੇ ਲੇਹ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਸਥਾਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਬੋਧੀ ਅਤੇ ਤਿੱਬਤੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।

ਮੰਤਰਾਲੇ ਕੋਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਸਮਰੱਥਾ ਨਿਰਮਾਣ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਹੈ ਜੋ ਕਲਾ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਆਰਕੀਓਲੋਜੀ, ਸਕੂਲ ਆਫ਼ ਆਰਕਾਈਵਜ਼, ਨੈਸ਼ਨਲ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ, ਦ ਏਸ਼ੀਆਟਿਕ ਸੁਸਾਇਟੀ, ਮੌਲਾਨਾ ਅਬੁਲ ਕਲਾਮ ਆਜ਼ਾਦ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਆਫ਼ ਏਸ਼ੀਅਨ ਸਟੱਡੀਜ਼ ਵਰਗੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹਨ। ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਕੂਲ ਆਫ ਡਰਾਮਾ ਅਤੇ ਕਲਾਖੇਤਰ ਫਾਊਂਡੇਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕੋਰਸ ਵੀ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਸਮਰੱਥਾ ਨਿਰਮਾਣ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨ।

ਮੰਤਰਾਲਾ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਦੇ ਆਯੋਜਨ ਦੇ ਜ਼ਰੀਏ ਆਪਣੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ UNESCO ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਮੇਲਨਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ।

ਵਧੇਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ, ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਦੇਖੋ:

https://indiaculture.gov.in/
https://www.facebook.com/indiaculture.goi
https://twitter.com/MinOfCultureGoI
https://www.youtube.com/user/sanskritigoi

ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਐਪ

https://apps.mgov.gov.in/details?appid=760